Phân tích bài thơ Độc Tiểu Thanh Ký của Nguyễn Du

Đề bài: Phân tích bài Độc Tiểu Thanh Ký của Nguyễn Du

Bài làm

Tương truyền Tiểu Thanh là một cô gái Trung Quốc có tài và có sắc, sống khoảng đầu thời Minh. Vốn thông minh nên từ nhỏ cô đã thông hiểu nhiều môn nghệ thuật như thi ca, âm nhạc. Năm 16 tuổi cô làm vợ lẽ một nhà quyền quý. Vợ cả là người hay ghen, bắt cô phải sống riêng trên Cô Sơn, cạnh Tây Hồ. Vì đau buồn, cô sinh bệnh rồi chết ở tuổi 18. Nỗi uất ức, đau khổ được cô gửi gắm vào thơ nhưng nhiều bài thơ đã bị người vợ cả đốt, may mắn có một số bài thơ còn sót lại. Thương xót cho số phận bất hạnh của những người phụ nữ tài sắc là một cảm hứng lớn trong sáng tác của Nguyễn Du. Khi bắt gặp những bài thơ của Tiểu Thanh, ông không thể cầm được lòng mình trước thân phận hẩm hiu, nghiệt ngã của nàng. Cầm tập thơ còn sót lại trên tay, ông ngậm ngùi viết lên bài thơ Độc Tiểu Thanh kí như một lời cảm thương sâu sắc gửi tới người con gái đa tài đã khuất.

Bài thơ chỉ gồm tám câu ngắn gọn nhưng những nỗi niềm chứa đựng trong đó là cả một tấm lòng xót xa sâu đậm. Tiểu Thanh đang độ tuổi xuân vừa đến, chập chững bước vào đời, nàng chưa được hưởng trọn vẹn một ngày hạnh phúc đã phải sống cảnh cô liêu, hiu quạnh bên Tây Hồ:

Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư,

Độc điếu song tiền nhất chỉ thư.

Dịch thơ:

Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang

Thổn thức bên song mảnh giấy tàn.

Tây Hồ đẹp là thế, nhưng lại không gợi nổi niềm vui cho người con gái đang bị giam cầm trái tim mình bởi lòng người ích kỷ, trái ngang. Lẽ ra, người con gái xinh đẹp, tài giỏi như nàng phải được hưởng một tình yêu tự do, nồng thắm và xứng với tâm hồn mơ mộng, đầy khát khao. Nhưng không, lẽ đời không thuận buồm xuôi gió như thế. Tiểu Thanh bị gả làm lẽ cho một gia đình quyền quý. Những tưởng được hưởng vinh hoa phú quý, người hầu kẻ hạ. Nào ngờ, nàng bị đẩy ra sống riêng trong cảnh cô quạnh, đau buồn. Tiểu Thanh lúc này chẳng khác nào một con chim non buộc phải hạ cánh mình nằm gọn trong chiếc lồng chật hẹp. Tây Hồ đâu phải không có hoa, nhưng cảnh đẹp có ý nghĩa gì khi lòng người đang chan chứa bao niềm đau? Và chính nơi ấy đã trở thành gò hoang chôn vùi cả thân xác lẫn tâm hồn người con gái tội nghiệp. Mãi cho tới khi Nguyễn Du đọc được những bài thơ còn lại của Tiểu Thanh, nàng mới nhận được sự đồng cảm của một người thực sự hiểu đời và thương mình. Cầm tập thơ trên tay, Nguyễn Du thổn thức và nghĩ về nàng Tiểu Thanh đã phải trải qua một đời đau khổ. Đời nàng có lẽ cũng đã tàn tạ, thê lương như mảnh giấy tàn còn sót lại mà nhà thơ đang cầm trên tay.

Chi phấn hữu thần liên tử hậu,

Văn chương vô mệnh lụy phần dư.

Dịch thơ:

Son phấn có thần chôn vẫn hận

Văn chương không mệnh đốt còn vương.

Mười tám năm trôi qua trong cuộc đời, Tiểu Thanh được vui vẻ bấy nhiêu đâu? Bước vào tuổi thanh xuân, bao nhiêu thứ nàng còn chưa được tận hưởng hết đã bị người đời vội vã vùi dập trong cô đơn. Ở Tây Hồ dù cảnh có đẹp đến mấy nhưng cũng không thể khỏa lấp nỗi trống trải trong trái tim đầy khát khao của nàng. Son phấn có thể khiến Tiểu Thanh xinh hơn nhưng vẫn không đủ để làm nguôi ngoai nỗi uất hận trong lòng nàng. Người ta không cầm dao đâm trực tiếp vào người Tiểu Thanh nhưng lại khiến nàng chết dần chết mòn trong sự cô đơn và buồn tủi. Bao nhiêu nỗi niềm của ngày tháng nơi đây, nàng gửi gắm vào những trang thơ, những dòng chữ. Nhưng lòng người ích kỷ muốn xóa hết mọi dấu vết về nàng. Họ đã đốt những tập thơ, như đốt đi chính tâm hồn của Tiểu Thanh. May mắn còn sót lại một ít. Để đến ngày hôm nay Nguyễn Du có dịp được thấu hiểu hơn về thân phận và nỗi niềm của nàng.

Ông khóc cho người trong thơ, nhưng cũng khóc cho những con người cùng cảnh ngộ:

Cổ kim hận sự thiên nan vấn

Phong vận kì oan ngã tự cư

Dịch thơ:

Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi

Cái án phong lưu khách tự mang

Phải chăng khi sinh ra kiếp phong trần người ta đã tự mang sẵn trong mình những nỗi niềm đau khổ, bất hạnh? Phải chăng đó là ý trời? Nếu đã là ý trời thì sau này có lẽ chính Nguyễn Du cũng phải chịu số phận như vậy chăng?

Bất an tri tam bách dư niên hậu,

Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?

Dịch thơ:

Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa,

Người đời ai khóc Tố Như chăng?

Khi niềm đồng cảm và sự xót thương lên đến đỉnh điểm, tác giả đã tự nhìn lại chính mình, tự thương mình biết bao! Ngay lúc này đây ông đang khóc Tiểu Thanh – con người của thế hệ trước, vậy sau này, thế hệ sau liệu có còn ai nhớ đến ông như ông đang nhớ Tiểu Thanh không?

Nguyễn Du khóc thương Tiểu Thanh vì nàng là người con gái bất hạnh, tài hoa nhưng không được hưởng trọn vẹn niềm vui và hạnh phúc. Mà ngược lại đúng lúc tuổi xuân vừa đến lại là lúc nàng bị chôn vùi cả thể xác lẫn tâm hồn trong nấm mồ ích kỷ của lòng người trái ngang. Đồng thời, ông cũng tiếc thương cho những tác phẩm nghệ thuật đâu có tội tình chi nhưng vẫn bị người đời đốt bỏ. Ông nâng niu nghệ thuật bao nhiêu thì lại càng đau khổ vì nghệ thuật bị phá bỏ bấy nhiêu. Những vần thơ chan chứa nỗi niềm của ông như một lời cảm thông sâu sắc dành cho người con gái bất hạnh, khổ đau. Điều đó cũng nói lên một phương diện quan trọng trong chủ nghĩa nhân đạo của Nguyễn Du: xót xa cho những giá trị tinh thần bị chà đạp.